Ferrytyna – Kluczowy Marker Gospodarki Żelazem w Organizmie
Ferrytyna to białko magazynujące żelazo w organizmie, pełniące kluczową rolę w jego metabolizmie. Jest istotnym markerem diagnostycznym używanym do oceny zapasów żelaza, a jej nieprawidłowy poziom może wskazywać na różne schorzenia, takie jak anemia, choroby zapalne, a nawet nowotwory. W niniejszym artykule szczegółowo omówimy budowę ferrytyny, jej funkcje biologiczne, znaczenie kliniczne oraz metody regulacji poziomu tego białka.
1. Budowa i funkcja ferrytyny
Ferrytyna to globularne białko występujące w większości komórek organizmu, składające się z 24 podjednostek tworzących wydrążoną strukturę, w której magazynowane są jony żelaza. Może ona pomieścić nawet 4500 atomów żelaza, co pozwala na ich stopniowe uwalnianie w zależności od zapotrzebowania organizmu.
Ferrytyna występuje głównie w wątrobie, śledzionie i szpiku kostnym, ale jej frakcja krążąca we krwi (ferrytyna surowicza) jest kluczowym wskaźnikiem poziomu żelaza w organizmie.
2. Regulacja poziomu ferrytyny i jej rola w metabolizmie żelaza
Poziom ferrytyny w organizmie podlega ścisłej regulacji i jest zależny od:
✅ Dostępności żelaza – im większa podaż żelaza, tym wyższa synteza ferrytyny, aby zapobiec jego toksycznemu działaniu.
✅ Stanów zapalnych – ferrytyna pełni również funkcję białka ostrej fazy, co oznacza, że może wzrastać w odpowiedzi na stan zapalny niezależnie od zapasów żelaza.
✅ Działania hepcydyny – jest to hormon regulujący wchłanianie żelaza i kontrolujący jego uwalnianie z makrofagów.
Nadmiar żelaza w organizmie może prowadzić do stresu oksydacyjnego, ponieważ wolne jony żelaza sprzyjają powstawaniu reaktywnych form tlenu (ROS), uszkadzających komórki i DNA.
3. Ferrytyna jako marker diagnostyczny
Ferrytyna surowicza jest kluczowym wskaźnikiem w diagnostyce chorób związanych z gospodarką żelazową:
3.1. Niedobór ferrytyny – anemia z niedoboru żelaza
🔹 Objawy: przewlekłe zmęczenie, bladość skóry, osłabienie, zawroty głowy, łamliwość paznokci.
🔹 Przyczyny: niedostateczna podaż żelaza w diecie, przewlekłe krwawienia (np. obfite miesiączki, choroby przewodu pokarmowego), zaburzenia wchłaniania (np. celiakia).
🔹 Interpretacja wyników:
✅ Ferrytyna <15 ng/ml – oznacza istotny niedobór żelaza i jest wskazaniem do suplementacji.
✅ Ferrytyna 15-30 ng/ml – sugeruje niski poziom żelaza, mogący prowadzić do rozwoju anemii.
3.2. Podwyższona ferrytyna – stany zapalne, hemochromatoza i inne choroby
🔹 Przyczyny wzrostu ferrytyny:
✅ Hemochromatoza – genetyczna choroba, prowadząca do nadmiernego wchłaniania żelaza i jego toksycznej kumulacji w narządach.
✅ Choroby wątroby – marskość, stłuszczenie wątroby, przewlekłe zapalenie wątroby mogą powodować wzrost ferrytyny.
✅ Nowotwory i choroby zapalne – ferrytyna wzrasta jako białko ostrej fazy w chorobach takich jak reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń czy nowotwory.
🔹 Interpretacja wyników:
✅ Ferrytyna >200-300 ng/ml u kobiet, >300-400 ng/ml u mężczyzn – wymaga dalszej diagnostyki w kierunku przeciążenia żelazem.
✅ Ferrytyna >1000 ng/ml – może sugerować hemochromatozę, poważne stany zapalne lub nowotwory.
4. Jak regulować poziom ferrytyny?
📌 Przy niedoborze ferrytyny:
✅ Dieta bogata w żelazo hemowe (czerwone mięso, podroby, ryby) i niehemowe (rośliny strączkowe, orzechy, zielone warzywa).
✅ Suplementacja żelaza – najlepiej na czczo w połączeniu z witaminą C dla lepszego wchłaniania.
✅ Unikanie produktów blokujących wchłanianie żelaza, takich jak kawa, herbata, wapń.
📌 Przy nadmiarze ferrytyny:
✅ Dieta uboga w żelazo – ograniczenie mięsa i produktów bogatych w żelazo.
✅ Regularne upusty krwi (flebotomia) – stosowane w hemochromatozie.
✅ Aktywność fizyczna i antyoksydanty (witamina C, E) – mogą ograniczać szkodliwy wpływ nadmiaru żelaza.
Podsumowanie
Ferrytyna to kluczowy wskaźnik gospodarki żelazem, odgrywający istotną rolę zarówno w stanach niedoboru, jak i nadmiaru żelaza. Jej poziom pozwala na diagnostykę anemii, chorób zapalnych oraz przeciążenia żelazem. Monitorowanie ferrytyny i świadome zarządzanie jej poziomem poprzez dietę, suplementację lub leczenie jest istotne dla zachowania zdrowia.
Bibliografia:
- Ganz, T., & Nemeth, E. (2012). Iron homeostasis: Hematology. American Society of Hematology Education Program, 2012(1), 207-211.
- Kell, D. B., & Pretorius, E. (2014). Serum ferritin: A major player in chronic disease. Metallomics, 6(4), 748-773.
- Wang, W., Knovich, M. A., Coffman, L. G., Torti, F. M., & Torti, S. V. (2010). Serum ferritin: Past, present, and future. Biochimica et Biophysica Acta (BBA) – General Subjects, 1800(8), 760-769.
- World Health Organization. (2001). Iron deficiency anaemia: Assessment, prevention, and control. WHO/NHD/01.3.
- Fleming, R. E., & Ponka, P. (2012). Iron overload in human disease. New England Journal of Medicine, 366(4), 348-359.